برداشتی از کتاب چرا ملت ها شکست می‌خورند

«چرا ملت ها شکست می‌خورند» توسط بسیاری از چهره های معروف تحسین شده است که در اول کتاب آمده. پس یکی از چیزهایی که این کتاب را متمایز میکند مرجع بودن آن برای مکتب خاصی از نگاه به توسعه اقتصادی است.

 

نویسنده دفاعی تمام قد و مفصل از نظریه ای می‌کند که نهادهای سیاسی و اقتصادی را علت نیک‌بختی یا بدبختی اقتصادی ملت ها میداند. نهادها نه به عنوان علت ریشه ای، بلکه به عنوان علت تعیین کننده توسعه پایدار اقتصادی معرفی شده اند. یعنی اگر زنجیره علل منجر به توسعه پایدار را دنبال کنیم، اولین جایی که می‌توانیم متوقف شویم و با آن علت توسعه پایدار در ملل سیصد سال اخیر را توجیه کنیم، نهادها هستند. نه توسعه پایداری یافت میشود که بدون نهادهای به اصطلاح «فراگیر» اتفاق افتاده باشد، و نه ملتی با نهاد های فراگیر یافت میشود که توسعه پایدار را تجربه نکرده باشد.

 

منظور از نهاد فراگیر نهادی است که به طیف گسترده ای از افراد جامعه اجازه ورود و تأثیرگذاری می‌دهد. 

 

نویسنده رکن دیگری را نیز برای توسعه پایدار قائل است و آن وجود یک حاکمیت دارای حداقل تمرکز سیاسی است که بتواند نظم و حقوق مالکیت را تضمین کند.

 

در مقابل نهادهای فراگیر، نهادهای استثماری بیان می‌شوند که برای بهره‌مندی عده محدودی سازماندهی شده اند. همچنین تعامل بین نهادهای سیاسی و اقتصادی از نظر نویسنده تقویت کننده است، یعنی نهاد های استثماری سیاسی به نفع استثماری شدن نهادهای اقتصادی عمل میکنند و برعکس. این تعامل تقویت کننده بین نهادهای اقتصادی و سیاسی فراگیر هم وجود دارد.

 

موضوع دیگری که خاطرنشان می‌شود مسیر غیر قطعی تاریخ است، یعنی در صورت رقم خوردن حداقل تمرکز سیاسی و نهاد های فراگیر، توسعه پایدار رخ می‌دهد، ولی این که این علل رخ دهند زاییده عدم قطعیت ها و اتفاقات مقطعی تاریخی است. مثلا نقش طاعون در شکستن نظام فئودالی انگلیس مورد تاکید نویسنده است که چیز قابل کنترل یا پیش‌بینی نبوده است. یا توانمند بودن عمده مردم برای شروع ایجاد نهاد های فراگیر ضروری است.

 

نویسنده بسیار مفصل صحبت میکند و با بازگشت های مکرر به مفاهیم سعی در تعمیق مفاهیم با مثال های بعضا تکراری و حوصله سر بر را دارد.

 

در پایان نویسنده سعی می‌کند توصیه هایی برای پیشرفت ملل و پیش‌بینی هایی از آینده ملل ارایه دهد که می‌تواند به خوبی مورد آزمون تاریخ واقع شود.

درست‌ترها

در مسیر حرکت دنیا نظریه‌های مختلف با هم به آوردگاه می‌آیند و یکی یکی بیرون می‌شوند. برخی بیشتر می‌مانند. انگار که درست‌ترند. مدتی بود که ذهنم را بروز نداده بودم. الان آزادانه مواردی از نحوه نگاهم به دنیا را فاش می‌کنم تا هم برای خودم و هم برای دیگران بماند و تصویری از لحظه‌ای از آوردگاه ذهن من باشد.

پازل خصوصی‌سازی

سلام، برخی از اخبار را می‌شنویم و از کنار آن‌ها می‌گذریم و غبار فراموشی بر آن‌ها می‌نشیند. خوشبختانه به لطف انفجار اطلاعات جلوی انتشار اطلاعات را نمی‌توان گرفت و تنها می‌توان با خبرهای متعدد آن‌ها را به کناری کشاند. در این زمینه می‌توانید به صحبت‌هایی از نوام چامسکی رجوع کنید. در این صحبت‌ها آقای چامسکی در پاسخ به این سوال که چرا مردم خاورمیانه نسبت به آمریکا نفرت دارند می‌گوید پاسخ این سوال سال‌ها قبل توسط اندیش‌کده‌های آمریکایی داده شده‌است. می‌گوید سوالات شما همه قبلا پاسخ داده شده‌است. می‌گوید پاسخ آن است که طبق تحقیقات سال‌ها پیش مردم خاور میانه از غرب متنفرند چون فکر می‌کنند که منابعشان توسط غربیان غارت شده‌است و پاسخ اندیشکده‌ها نسبت به این موضوع آن است که این یک واقعیت است. غرب نمی‌تواند واقعیت غارت منابع خاور میانه را بپوشاند.

در صحبت‌های چامسکی در یک قاب دو طرف یک سکه را می‌بینید. یکی این که واقعیت غارت خاور میانه قابل پنهان‌سازی نبوده است و از طرف دیگر این‌که چطور تحقیقات رسمی اندیشکده‌ای در آمریکا که به صورت عمومی منتشر می‌شود در انفجار اخبار به گوشه‌ای می‌رود و دیده نمی‌شود.

در این مقاله واقعیت‌هایی را که به صورت عمومی مطرح هستند مانند پازلی کنار هم خواهم آورد تا واقعیت غیر قابل پنهان‌سازی‌ای در مورد خصوصی‌سازی را بهتر ببینیم.

مشروطه، جمهوری اسلامی، ؟

ما نباید کورعمل کنیم. نباید پتانسیل‌های اجتماعی به تجمع‌های بی‌هدف و برای تخلیه‌ی هیجان ختم شود. باید پتانسیل‌های اجتماعی در جهت درست اصلاح موارد مورد نیاز استفاده شود. مردمی که هیجان دارند هستند که می‌توانند برای اصلاح ساختارها هزینه بدهند. در شرایط عادی مردم ریسک دادن هزینه برای تغییر ساختارها را نمی‌دهند به به نظر می‌رسد در شرایطی مثل شرایط کنونی که پتانسیل اجتماعی در ایران به حد بسیار بالایی رسیده است باید این پتانسیل‌ها به سمت اصلاح مواردی هدایت شود که بیشترین پیشرفت را حاصل می‌کند.

در ادامه‌ی این مطلب برخی از مواردی که شاید خوب باشد آن‌ها اصلاح شوند را بیان می‌کنم.

تخصص‌گرایی

انسان‌ها متخصص شدند و دیدند این‌طور بهتر نتیجه می‌گیرند. آفت موضوع آن بود که فکر کردن و فهمیدن هم تخصصی شد. فقه در لغت به معنی فهم است. اگر فقه تخصصی شود به آن معنی است که فهم از کسانی که تخصصشان فقه نیست ساقط است. پس معلوم است که فقه نباید تخصصی باشد. چرا این کار را نکنیم که  از هر گروه و صنفی یک نفر در دین تفقه کند و بعد به سمت صنف خود بازگردد و آن‌ها را هشدار دهد؟ «فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَلِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ»

اگر به کودکی در مجلس عزای حسین گریه‌ات نمی‌آمد نهراس...

اگر به کودکی در مجلس عزای حسین گریه‌ات نمی‌آمد نهراس... خداوند موهبتی به بلندای فاهمه‌ی عقیله‌ی بنی‌هاشم به تو عطا کرده‌است. منت خداوندی را که مرا گریه‌کن مجالس پدربزرگ و مادربزرگ و امثال آن قرار نداد. خدا را شکر می‌کنم که مرا گریه‌کن ناکامی جوان حسین نساخت. همین بس که به حال افسرده‌ و مستمند خود گریه کنم. همین بس که از روی حب ذات و بعد مسیر و توشه‌ی ناکافی گریه کنم.

خداوندی را شکر می‌کنم که مرا الاف دیسکوی عزا نکرد. سرمایه‌داران ایالات متحده زندگی شبانه و سرزمین دیزنی (Disneyland) را به پا کردند تا 99 درصد محروم را خاموش کنند. در بلاد ما هم دیسکوهای عزا به‌پا شدند تا آتش جوانان عدالت‌خواهمان خاموش شود. تا صدای اعتراض به نظام مالیاتی خاموش شود. تا صدای اعتراض به اقتصاد حاکمیتی خاموش شود. تا سلبریتی‌های مقدس ترویج شوند. جوان آمریکایی تیشرت خواننده‌ی محوبش را می‌پوشد و چه بسا اندکی از اخلاقیات وی نداند. جوان ایرانی هم تیشرت سلبریتی مقدسی را می‌پوشد. جوان ایرانی سنگ ولایت مطلقه‌ی فقیه را به سینه می‌زند و مرگ بر ضد ولایت فقیه می‌گوید و وقتی از او می‌پرسی «ولایت فقیه چیست؟» از پاسخ می‌ماند. چیزی است که معتمدانش تاییدش کرده‌اند. چیزی است که همبسته با خدا و الهیات است. چیزی‌است که پرچمش در مقابل پرچم ابتذال است. مگر می‌شود مورد انتقاد باشد؟

نکته‌ی ظریف قرآن این بود که گفت «اذا قیل لهم آمنوا کما آمن الناس» و نگفت «آمنوا کما آمن الناس» که مبادا پیروی از جماعت را تاییدکند. چاره‌ای نیست «فلن تجد لسنت الله تبدیلا و لن تجد لسنت الله تحویلا». تغییرات اجتماعی طول می‌کشند. عمر امپراطوری‌ها تقریبا 300 سال است. من و تو احتمالا از شیرینی میوه‌ی اجتماع معتدل ایرانی نخواهیم چشید ولی می‌توانیم پوستی برای درختش باشیم که جسدمان تنه را از سرمای حوادث حفظ کند.

خواهی مجری طرح سطل‌های زباله در شهری باش یا عضوی از یک انجمن مردم‌نهاد حامی سلامت و بهداشت شهری و یا یک فیلسوف اخلاقی که آشغال ریختن را منع می‌کند. هرکه هستی کارت را درست انجام بده. به قول آن سرور پیر جمارانی «هر جایی هستی آنجا را مرکز عالم بدان». یادبگیر که سعادت را در خرج تقوی و انجام عمل اخلاقی مطابق فاهمه بسنجی نه در اقبال و ادبار روزگار که «... لا تاسوا علی ما فاتکم و لا تفرحوا بما آتاکم».

روحانی (به طور ضمنی): مشکلات را نمی‌توانیم حل کنیم!

رئیس جمهور محترم جمهوری اسلامی ایران رسما در پیام نوروزی خود اعلام کرد که مشکلات ایران قابل حل توسط مسئولان نیست. البته نه به این صراحت. در ادامه توضیح می‌دهم که بیانات وی چطور این مفهوم را می‌رسانند.

رونق تولید، مسئله یا راه حل؟

پیام نوروزی رهبری ایران رونق تولید را مورد توجه قرار می‌دهد. این سخن البته به عنوان یک راه حل مطرح نیست. این که تولید باید رونق بگیرد بیشتر یک مسئله است که باید به راه حل آن پرداخته شود. احتمالا رهبری هم این مورد را به عنوان مسئله طرح کرده‌اند و نه راه حل. اما به هر حال این سخن سخن تازه‌ای هم نیست که مختص امسال یا سال قبل و سال دیگر باشد. معیار تولید ملی یکی از معیار‌های کهن و مقبول همگان اقتصاد است.

تولید دکمه‌ای ندارد که کسانی که مخاطب حرف رهبری هستند دکمه‌اش را بزنند و زیاد شود. در ادامه به راه حل رونق تولید در ایران از نظر خود می‌پردازم.

منظومه‌ای دیگر

دریافت‌های ما از فیلتر تفکرات ما می‌گذرد و این امکان وجود دارد که پس از مدتی که یک تفکر نسبتا سازگار یافتیم در همان تفکر بمانیم. این یک تهدید برای نوع بشر است. بشری که عادت دارد کانال‌هایی را دنبال کند که حرف‌های معقول (بخوانید مطابق آنچه فکر می‌کنیم) می‌زنند. در دنیایی که اخبار متناقض اطراف ما را گرفته است چنین رویکردی اصلا نمی‌تواند مفید باشد. در ادامه با رسم شکل این مفهوم را نشان می‌دهیم...

پایستگی شار

هر ظرفی را که در نظر بگرید مادامی که چیزی پایسته را در آن بریزید یا از آن بیرون بکشید همیشه میزان تغییر اندازه‌ی محتویات آن برابر اختلاف ورودی و خروجی آن خواهد بود. از این واقعیت ساده بسیاری از دروغ‌ها کشف می‌شوند و بسیاری از مشت‌ها باز. مثلا همین حباب بازار ارز ...